Samantekt: Egill R. Sigurgeirsson með hjálp gervigreindar janúar 2024.
Apis mellifera eins og tegundin heitir er kölluð ýmsum nöfnum á Íslensku, skv Stóru Skordýrabók Fjölva er hún kölluð býfluga, Erling Ólafsson skordýrafræðingi nefnir þær hunangsbý.
Býflugur (Apis mellifera) gegna lykilhlutverki í náttúrunni og hafa margvíslegan ávinning fyrir mannkynið:
Hunangsbýflugur eru ómetanlegar fyrir mannkynið, og vernd þeirra er lykilatriði til að tryggja sjálfbærni í landbúnaði og lífríki heimsins.
Býflugur (Apis mellifera) gegna lykilhlutverki í vistkerfum jarðar sem ein af helstu frjóberum plantna. Frjóvgun er ferli þar sem frjókorn eru flutt frá fræfli yfir á frævu, sem er nauðsynlegt fyrir kynæxlun flestra blómplantna.
Frjóvgun: Lykilatriði í lífkeðjunni.
Frjóvgun er undirstaða margra vistkerfa þar sem hún tryggir fjölgun og viðhald blómplantna. Í ferlinu flytja býflugur frjókorn milli plantna á meðan þær safna nektar og frjókornum sem fæðu. Þessi gagnkvæma sambúð plantna og býflugna eykur líffræðilegan fjölbreytileika, stuðlar að heilbrigði vistkerfa og gefur af sér margvíslega ávexti og grænmeti sem mannkynið nýtur. Þessi samvinna skordýra og plantna er talin eiga sér um 200 miljónir ára sögu.
Þó býflugur sé bara ein af nokkrum tegundum skordýra sem fræva blóm að þá er fjöldi þeirra og tíðni heimsókna í blóm sem skiptir máli. Býflugur eru mikilvægust skordýra fyrir hve trúar þær eru sínu hlutverki og flækjast ekki á milli mismunandi blómategunda þ.e.a.s. þernan flýgur aðeins á eina tegund blóma svo lengi sem sú tegund gefur af sér eitthvað af nektar eða frjókorni, það veldur því að frævun plantna innan sömu tegundar er borgið og veldur eðlilegri myndun ávaxta, berja eða af fræjum. Humlur og önnur blómsækin skordýr sýna alls ekki slíka hollustu til þeirra blóma sem þær sækja til.
Mikilvægi býflugna lýsir sér í eftirfarandi tölum: Í einni einustu býkúpu geta orðið allt að 4 millj. flugferða á ári og í hverri flugferð eru heimsótt um 100 blóm sömu tegundar. Á erlendri grund hafa býræktendur af því þó nokkrar tekjur að leigja bú til frævunar svo sem á epla-, appelsínu- og berjaræktunar svæðum þar sem verulega munar um frjóvgun með býflugum.
Hlutverk býflugna í frjóvgun:
Hunangsbý eru einstaklega áhrifaríkir frjóberar vegna þess að þær:
Býflugur bera ábyrgð á frjóvgun yfir 75% allra nytjaplantna sem mannkynið ræðir sig á. Án þeirra myndi framleiðsla margra tegunda ávaxta, grænmetis og hneta skerðast verulega. Meðal plantna sem treysta á býflugur eru:
Áhrif á líffræðilegan fjölbreytileika og vistkerfi:
Býflugur stuðla að viðhaldi villtra plantna með frjóvgun sem tryggir fjölbreytileika í gróðri. Þetta hefur jákvæð áhrif á dýralíf, þar sem margar tegundir treysta á villtar plöntur fyrir fæðu og skjól.
Plantnaþekja sem byggir á árangursríkari frjóvgun eykur jarðvegsheldni, minnkar jarðvegsrof og bætir vatnsbúskap. Þetta skapar heilbrigðara vistkerfi og stuðlar að sjálfbærni jarðar.
Hagkerfislegt mikilvægi hunangsbýflugna:
Talið er að verðmæti býflugna í landbúnaði sé milljarðar Bandaríkjadala á ári. Þær stuðla ekki aðeins að aukinni framleiðslu heldur einnig að gæðum ávaxta og grænmetis með því að auka stærð og lögun þeirra.
Frjóvgun býflugna styður við dýrarækt sem nýtir plöntur sem fóðurbæti, auk þess sem hún stuðlar að framleiðslu á afurðum eins og hunangi, vaxi og troðkítti (propolis).
Áskoranir sem steðja að hunangsbýflugum
Þrátt fyrir mikilvægi sitt standa býflugur frammi fyrir margvíslegum áskorunum, þar á meðal:
Leiðir til að vernda býflugur:
Minnkun á notkun eiturefna og fjölgun lífrænna akra getur bætt lífsskilyrði býflugna og annarra frjóbera.
Gróðursetning villtra blóma og fjölbreytts gróðurs á ónotuðum landsvæðum eykur fæðuframboð fyrir býflugur.
Aukin vitund almennings og áframhaldandi rannsóknir á heilsu býflugna og frjóberum eru nauðsynlegar til að finna lausnir á þeim áskorunum sem steðja að þeim.
Niðurstaða:
Býflugur eru ómetanlegar fyrir mannkynið vegna hlutverks þeirra í frjóvgun plantna. Þær tryggja framleiðslu margra nytjaplantna sem eru grunnur að matvælakeðju heimsins og stuðla að líffræðilegum fjölbreytileika og heilsu vistkerfa.
Verndun býflugna er ekki aðeins siðferðisleg skylda okkar heldur einnig hagkvæm nauðsyn fyrir framtíð matvælaframleiðslu og vistkerfa jarðar. Með samstilltu átaki til að bæta lífsskilyrði þeirra og stuðla að sjálfbærum landbúnaði tryggjum við áframhaldandi hlutverk þeirra í náttúrunni og í þjónustu mannkyns.
Fjöldi býflugnabá á heimsvísu:
2021 er földi búa talin vera 101,6 miljónir og frá 1990 er þau voru 69,2 millj bú, hefur aukningin orðið um 46,8%. Mest hefur aukningin verið í Asíu og Eyjaálfu.
Framleiðsla af hunangi og vaxi:
Býflugur teljast til húsdýra og aðalframleiðsla þeirra er hunang og vax, einnig hefur nytsemi býflugnanna varðandi frjóvgun aukist verulega , auk þess að menn eru farnir að nýta troðkítti þeirra (propolis) og fóðurvökva drottningarlirfa (royal jelly) auk eiturs úr eiturbroddi.
Hunangsframleiðsla á hvert bú hefur aukist frá 10,8kg 1920 í 37,1 kg 1983 í Svíþjóð
Hunangsframleiðsla í heiminum:
Býrækt er stunduð svo að segja í öllum löndum þar sem veður- og gróðurfar leyfir. Ísland er síðasta land til að hefja býrækt, Grænlendingar byrjuðu fyrr með aðstoð frá Danmörku. Mér vitanlega eru Færeyjar eina landið þar sem ekki er býrækt.
Árið 2022 var heimsframleiðsla á hunangi 1,8 milljón tonn. Kína var stærsti framleiðandinn með um 474 þúsund tonn, en önnur lönd eins og Tyrkland, Kanada, Argentína og Íran framleiddu einnig verulegt magn, þó minna hvert um sig.
Þessar tölur sýna að heimsframleiðsla á hunangi hefur aukist umtalsvert á milli 2013 og 2020, með Kína sem leiðandi framleiðanda á báðum tímabilum.
Samkvæmt upplýsingum frá Alþjóðamatvælastofnuninni (FAO) var heildarfjöldi býflugnabúa á heimsvísu árið 2019 áætlaður um 91 milljón. Má ætla að fjöldi býræktenda sé ríflega 10 miljónir
Tafla 1 Umfang býræktar í heimshlutum 1980
Fjöldi búa í millj. meðaluppskera/bú (kg) heildarframl. í tonnum
| Evrópa | 14 | 9 | 125 000 |
| Fyrrum USSR | 8 | 10 | 80 000 |
| Asía (nema Kína) | 5 | 12 | 60 000 |
| Kína | 4 | 21 | 85 000 |
| Afríka | 1 | 9 | 9 000 |
| USA | 4,2 | 24 | 98 000 |
| Kanada | 0,6 | 54 | 31 000 |
| Mexíkó | 1,7 | 33 | 56 000 |
| Miðameríka | 1,5 | 10 | 15 000 |
| Suðurameríka | 2 | 28 | 56 000 |
| Ástralía | 0,5 | 38 | 19 000 |
| Nýja Sjáland | 0,2 | 35 | 7 000 |
Í töflu 1 er samanburður á heimsvísu varðandi fjölda búa, meðal-og heildaruppskera á 8unda áratugnum. Þar sem veður-og gróðurfar er best til býræktar er heildaruppskera á bú mest og þar geta einstakir býræktendur verið með allt að 20 þús. bú. Framleiðslukostnaður þar er eðlilega mun lægri en í öðrum löndum.
V-Evrópa ásamt Bandaríkjunum og Japan eru stærstu innflytjendur hunangs enda meðalneysla á mann hæst í þessum löndum.
Sjá nýjustu tölur um þetta m.a. hér og http://www.apiservices.com
Elvish hunang, einnig þekkt sem Rautt hunang eða Anzer hunang, kemur frá afskekktum svæðum Anzer hálendsins (í rýflega 2 m hæð) við svartahaf í Tyrklandi. Þetta hunang er þekkt fyrir hve lítið er hægt að safna af því og hve vinnufrekt uppskeruferlið er en það felur í sér að safna nektar úr blómum lyngrósar plantna sem vaxa villt í erfiðu landslagi Anzer-hásléttunnar.
Framleiðsla Elvish hunangs er krefjandi verkefni, þar sem býræktendur verða að klýfa fjöll og firnindi, björg og brattar hlíðar til að komast að útbreiddum lyngrósarsvæðunum. Þessar erfiðu aðstæður og takmörkuð blómaframleiðsla leiða til þess að árleg uppskera er aðeins nokkur hundruð kíló. Þetta litla framboð, ásamt miklu vinnuframlagi sem þarf til, hefur ýtt Elvish hunangi á toppinn yfir dýrustu hunangstegundir og getur verðið farið yfir $8,000 á pund sem gera um 2,5 millj ísl kr.
Verð: Frá $6,800-16,500/kg. =1-2,3 millj/kg
Býflugur safna hunangi fyrst og fremst sem vetrarforða og hunang auk frjókorna inniheldur öll þau næringarefni sem þær þurfa sér til lífsviðurværis.
Hunang er blanda af vatni (mest 20%) og sykrungum. Þessar sykurtegundir þurfa ekki að meltast heldur skila sér beint út í blóðið og gefa frá sér hraða orkugjöf án mikillar fyrirhafnar fyrir líkama býflugunnar.
Þriðja heims löndin eru líklega stærstu hunangs framleiðendur, enda kemur þaðan stór hluti hunangs þess sem er fluttur inn til V-Evrópulandanna og eru Mexico, Kína, Argentína og Austantjaldslöndin stærstu útflytjendur hunangs. Líklega er heildaruppskera hæst í Vestur Evrópu enda hunangsneysla íbúa þeirra landa mest.
Vax er fitutegund, gul að lit sem bráðnar við um 63°C og fæst úr búum með því að bræða vaxkökurnar sem býflugurnar hafa byggt. Talið er að hvert bú geti gefið af sér um 0,5 kg/ár af vaxi.
Vax sem hráefni og verslunarvara:
Í iðnaði hefur vax þó nokkra þýðingu, oft notað í snyrtivörur s.s. krem, áburði, varaliti, því er einnig blandað í bón, einangrunarefni fyrir rafmagn og í cire perdue .
Hlutverki sínu sem kertavax hefur vaxið eiginlega tapað vegna kostnaðar.
Býflugnavax hefur margvíslega notkunarmöguleika og er fjölnota efni fyrir heimili og persónulega umhirðu. Algeng notkun er meðal annars framleiðsla á kertum, varasalva, náttúrulegum púslum fyrir við og leður, smyrslum og persónulegum vörum eins og svitalyktareyðum. Það má einnig nota fyrir hár- og skeggrækt og jafnvel í matarumbúðir. Að auki er býflugnavax frábært í handverk eins og vaxliti og er stundum notað við matargerð.
Notkun á býflugnavaxi
Skemmtilegar staðreyndir um býflugnavax
Fjölhæfni býflugnavax gerir það að ómissandi viðbót fyrir heimilið, handverk og persónulega umhirðu!
Er heiti yfir meðferð og lækningu sem notar afurðir býflugna, þar á meðal hunang, býflugnaeitur, býflugnavax, drottningahunang (royal jelly), frjókorn og troðkítti (propolis). Þetta er fornt form náttúrulækninga sem hefur verið stundað í þúsundir ára, sérstaklega í hefðbundinni kínverskri og egypskri læknisfræði.
Þó að margir telji apitherapy hafa lækningarmátt, þá eru sumar aðferðirnar enn til rannsókna innan nútímavísinda. Sérstaklega er býflugnaeitursmeðferð (bee venom therapy) umdeild, þar sem hún getur valdið ofnæmisviðbrögðum hjá viðkvæmum einstaklingum.
Býflugnaeitur:
Býflugnaeitur veldur losun á kortisóni í líkama frá nýrnahettum en kortisón er bólgueyðandi hormón.
Hér að neðan er grein um efnið.
Therapeutic Use of Bee Venom and Potential Applications in Veterinary Medicine
Býflugnaeitur virðist vera lofandi úrræði og/eða viðbót við meðhöndlun margra sjúkdóma. Það er bakteríudrepandi, veirueyðandi og sníkjudýraeyðandi þessir eiginleikar gera það afar aðlaðandi fyrir að draga úr notkun hefðbundinna lyfja og því lyfjaónæmi sem þeim oft fylgir. Enn fremur getur meðferð við einum sjúkdómi/einkennum einnig haft jákvæð áhrif á önnur samhliða sjúkdómseinkenni, eins og fram kemur í þessari ítarlegu rannsókn á bólgueyðandi, æxlishemjandi o.s.frv. eiginleikum þess.
Það er ljóst að notkun býflugnaeiturs í klínískum tilgangi þarf að fylgja ítarlegum rannsóknum á verkun þess, þar sem markmiðið er að ákvarða bestu skammtastærðir til að ná fram æskilegum lyfjafræðilegum viðbrögðum án aukaverkana sem fylgja notkun þess. Eins og í mannslækningum þarf því að fylgja eftir fjölda in vitro rannsókna með klínískum tilraunum til að tryggja meðvitaða og árangursríka notkun býflugnaeiturs í dýralæknisfræði.
Troðkítti (própolis):
Býflugur nota það til að þétta op, rifur, loka holum og götum og rjóða alla innviði kúpunnar með. Hráefni sækja býflugur í formi harts eða trjákvoðu blóma og frá trjám. Troðkítti er notað til að framleiða fiðlulakk og á seinni árum hafa heilsubúðir verið að selja þetta sem lyf gegn allrahanda sjúkdómum .
Royal jelly (drottningahunang):
Þetta er fóðursafi sem þernur framleiða í munn og kokkirtlum sínum. Samanstendur af háu innihaldi próteina, kolvetnis, fitu, vítamína, stein og snefilefni auk hás styrks vaxtarstera. Er ætlað drottninga lirfum til vaxtar og drottningu í varpi. Efnið er notað sem „kraftaverkalyf“ en er ekki viðurkennt lækningameðal, en selst dýrt í ýmsum heilsubúðum.
Framleiðsla á drottningahunangi hefur aukist jafnt og þétt á heimsvísu. Hér eru nokkur lykilatriði:
Markaðsvirði: Alheimsmarkaður fyrir drottningarhunang var metinn á 1,4 milljarða dollara árið 2021 og er spáð að hann nái 2,1 milljarði dollara árið 2031, með árlegri vexti (CAGR) upp á 3,9% frá 2022 til 2031.
Leiðandi framleiðandi: Kína er stærsti framleiðandi drottningarhunangs og stendur fyrir yfir 50% af heildarframleiðslu heimsins. Hagstæð landbúnaðarskilyrði, langar hefðir í býflugnabúskap og öflugir innviðir gera landið að lykilframleiðanda.
Notkunarsvið: Drottningarhunang er notað í ýmsum iðngreinum, þar á meðal í matvæla- og drykkjarframleiðslu, fæðubótarefnum, snyrtivörum og heilbrigðisþjónustu. Vinsældir þess byggjast á heilsubætandi eiginleikum, svo sem að efla ónæmiskerfið og stuðla að almennu heilbrigði.
Neytendastefnur: Vaxandi eftirspurn er eftir náttúrulegum og lífrænum vörum, sem hefur haft jákvæð áhrif á markað fyrir drottningarhunang. Neytendur leita í auknum mæli að drottningarhunangi vegna næringargildis þess og hugsanlegra heilsubóta.
